بررسی رابطه بین رشته تحصیلی دبیران و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

مقدمه:

«پیشرفتها  و تحولات عظیم علمی و تکنولوژی در دههای اخیر وظایف سیستم آموزشی هر کشور را مشکل و حساس نموده است. وزارت آموزش و پرورش که یکی از ارکان سیستم آموزشی کشور و به تعبیر دیگر یکی از اساسی ترین تشکیلات نظام جمهوری اسلامی ایران محسوب می گردد، وظیفه خطیری در تأمین و تربین نیرو یانسانی متعهد متخصص و ماهر موردنیاز کشور را برعهده دارد که شرط موفقیت آن در انجام این مهم استفاده از یک برنامه ریزی آموزش یکارآمد می باشد، مفهوم برنامه ریزی آموزشی کارآمد عبارتست از کاربرد تجزیه و تحلیل منطقی و ریاضی در عوامل و متغیرهای آموزشی به منظور تخصیص بهینه منابع مالی و انسانی بطور کارآمد عمل نماید».[1]

موفقیت هر بنرامه ریزی نیز در گرو استفاده از نتایج تحقیقاتی است که انجام می پذیرد به عبارت دیگر تحقیقات پایه و اساس پیشرفت جامعه در همه امور منجمله امر آموزش و پرورش می باشد و به همین علت است که در کشورهای پیشرفته بودجه کلانی به امر تحقیقات اختصاصی داده می شود. اگر در جامعه اطلاعات کامل و جامعی در زمینه های مختلف وجود نداشته باشد انجام هر تحقیق نیز با محدودیتها و مشکلاتی مواجه خواهد شد و حتی ممکن است نتایج حاصل از تحقیقات از واقعیتهای جامعه بسیار دور باشد که این خود عواقب نامطلوبی دنبال خواهد داشت. متأسفانه کشورهای در حال توسعه از نظر وجود اطلاعات و آمار جامع و دقیق در وضع نامطلوبی قرار دارد. بدین لحاظ نتایج تحقیقات در این کشور نمی تواند به برنامه ریزان جامعه اطلاعات صحیحی بدهد.

  امید است که در کشور ما نیز اطلاعات و آمار و تحقیقات بتواند جایگاه خود را بدست آورد. تحقیق حاضر به نوع و میزان تأثیر مدرک و رشته تحصیلی دبیران بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دوره متوسطه را مورد بررسی قرار می دهد با محدودیتهایی از قبیل موارد فوق مواجه است که انشاء ا... سعی می شود تا جائی که مقدور است از اطلاعات موجود حداکثر استفاده بعمل آید.

موضوع تحقیق:

بررسی رابطه بین نوع رشته تحصیلی دبیران مقطع متوسطه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان

سؤال تحقیق:

آیا بین رشته تحصیلی دبیران مقطع متوسطه و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان آنها رابطه وجود دارد؟

اهمیت تحقیق:

از آنجایی که آموزش متوسطه بین آموزش ابتدائی و آموز شعالی از یک طرف و بین آموزش ابتدائی و دنیای کار و زندگی از طرف دیگر قرار گرفته است و در حالت اول آموزش متوسطه در واقع مقدمات و زمینه های پرورشی و آموزشی عقلانی، عاطفی روانی و اجتماعی جوانان و نوجوانان را برای ورود به دوره آموزش عالی فراهم می کند و در حالت دوم فرد آموزش دیده را برای ورود به دنیای کار آماده می کند پس لازم است که در طول مدت تحصیل در دبیرستان حداکثر استفاده را از مدیران و کتابهای درسی نموده تا بتواند جوابگوی نیاز بازار کار و تحصیل در مراحل عالی تر باشند و این تحقق نمی یابد مگر اینکه دبیرانی در مقطع متوسطه تدریس نمایند که در رشته تحصیلی خود حداکثر معلومات را داشته باشند و این معلومات را به نحو احسن به دانش آموزان ارائه دهند و اهمیت این تحقیق اینست که مشخص می کند دبیران باید دارای تخصص و معلومات کافی در دروسی که تدریس می نمایند باشند.

هدف تحقیق:

در این بررسی هدف اینست که رشته تحصیلی دبیران تا چه حد بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مؤثر واقع می شود. این تحقیق به برنامه ریزان آموزشی کمک می کند تا در تخصیص نیروی آموزشی جهت تدریس مواد مختلف نسبت به عاملی چون رشته تحصیلی دبیران از خود حساسیت بیشتری نشان دهند. این تحقیق می تواند این کمک را به آموزش و پرورش بکند که اگر دبیری در غیر رشته اصلی تحصیلی خودش نیز مطالعاتی دارد و می تواند در آن رشته تدریس کند و کارآیی هم دارد به آن بپردازد و از جذب نیروهای اضافه و زیاد در وزارت آموزش و پرورش جلوگیری گردد که این می تواند برای نظام آموزشی از جهاتی مقرون به صرفه باشد و یا اگر نه افراد دیگری را استخدام تا هرکس در رشته تحصیلی خودش تدریس کند و موجبات پیشرفت دانش آموزان را در امر تحصیل و یادگیری فراهم آورد. محقق در این تحقیق بدنبال اینست که مشخص کند دانش آموزانی را که از دبیران متخصص و دارای معلومات کافی آموزش کافی می بینند آیا واقعاً پیشرفت بیشتری در درسها نسبت به دانش آموزانی که دبیران آنها در رشته های غیر مرتبط تدریس می کنند دارند یا نه، و اگر تخصص دبیران در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثر است پس سعی شود که هر دبیری در رشته دانشگاهی که تحصیل کرده است دروس مربوط به حوزه تخصص خود را تدریس نماید که موجبات پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بهتر فراهم آید چون دانش آموزان متوسطه افرادی خواهند بود که یا جذب بازار کار شده یا افرادی خواهند بود که در مراکز آموزش عالی به تحصیل ادامه خواهند داد و لازم است که حداکثر استفاده را از کتابهای دوره متوسطه و دبیران کرده و با آمادگی کافی به مراحل بالاتر ارتقاء پیدا نمایند. هدف این تحقیق اینست که مشخص نماید دبیرانی که در رشته ای دارای تخصص و مهارت و دانش می باشند و در دروس مرتبط با رشته تحصیلی خود تدریس می نمایند تا چه اندازه می توانند موجبات پیشرفت تحصیلی دانش آموزان خود را فراهم نمایند و معلمانی که فاقد تخقق در دروس مورد تدریس خود می باشند و اصولاً دروسی تدریس می کنند که با رشته تحصیلی دانشگاهی آنها مرتبط نیست تا چه اندازه می توانند در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و مؤثر واقع شوند.

فرضیه تحقیق:

با توجه به اینکه برای روش دامنه تحقیق و بکارگیری ابزار مشخص، باید فرضیه تحقیق را دقیق، ساده و روشن بیان کرد، چون فرضیه تحقیق در نحوه جمع آوری اطلاعات، نوع تحقیق و نتیجه گیری آن مؤثر است با این توصیف فرضیه تحقیق بصورت زیر بیان می شود:

«بین رشته تحصیلی دبیران و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان رابطه مثبت و معنی داری وجود دارد»

فرض تحقیق عبارتست از یک تصور ذهنی، حدسی یا احتمالی که محقق در مورد نتایج ویژه تحقیق، پیش از آزمایش و تجربه پیش بینی می کند و یا بطور موقت قبول می نماید. البتخه محقق آگاه و متعهد همواره درنظر دارد که هدف او آزمودن و آزمایش کردن فرض تحقیق است نه اثبات آن.[2]

تعریف عملیاتی:

منظور از پیشرفت تحصیلی، موفقیت دانش آموز در امر تحصیل می باشد که می تواند به مهارت در امر خاصّی یا تخصص در بخشی از دانش منجر گردد، در نظام آموزش و پرورش منظور از پیشرفت تحصیلی، دستیابی به اهداف آموزشی موردنظر در دوره آموزشی است.[3]

رشته تحصیلی: بزرگترین جزء شاخه نظری و کاردانش و یا گروه تحصیلی در شاخه فنی حرفه ای است. رشته تحصیلی معرف سمت گیری در یک زمینه مشخص تحصیلی است که چشم انداز آن به اشتغال در یک زیر بخش اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی یا ادامه تحصیل در یک گروه متجانس از رشته های تحصیلی دانشگاهی می انجامد. در این تحقیق منظور از رشته تحصیلی نیز همان رشته تحصیلی است که معلمین مقطع دبیرستان دردانشگاه یا آموزش عالی در آن رشته تحصیل کرده اند.

دانش آموزان مورد پژوهش در این تحقیق، دانش آموزان مقطع متوسطه آموزش و پرورش ناحیه یک رشت می باشد که گروه سنی 15 تا 18 سال را در بر می گیرد. هدف از پیشرفت تحصیلی در این تحقیق نمراتی است که دانش آموزان در امتحانات پایان سال کسب کرده اند. و منظور از دبیرانف دبیران مقطع متوسطه می باشد.

تاریخچه تحقیق:

آموزش و پرورش دوره متوسطه از زمان پدیدآیی ما تاکنون به اشکال گوناگونی جلوه نموده است. در گذشته ای نه چندان دور یعنی در سالهای 45 و 46 نظام آموزش و پرورش ایران به سه دوره ابتدئی 5 سال، راهنمائی تحصیلی 3 سال، و متوسطه 4 سال در نظر گرفته شد. دوره 4 ساله متوسطه به دو شاخه فنی حرفه ای و نظری تقسیم می شد. آموزش فنی و حرفه ای به دو شاخه فنی و حرفه ای تقسیم می گردد.

در مهرماه سال 1353 شمسی طرح دیگری برای آموزش متوسطه ارائه شد. مطابق طرح جدید دوره متوسطه از دو شاخه فنی و نظری به سه شاخه تحصیلات متوسطه نظری، تحصیلات متوسطه جامعه، تحصیلات متوسطه فنی و حرفه ای تغییر یافت. بر اساس این طرح نخست همه دانش آموزان، تحصیلات متوسطه نظری را بطور مشترک در یک برنامه عمومی در سالهای اول و دوم متوسطه می گذرانند، فارغ التحصیلات سال دوم می توانند در یکی از رشته های اختصاصی، علوم تجربی، علوم ریاضی، ادبیات و علوم انسانی، علوم اجتماعی، زبانهای خارجی، تعلیم و تربیت و تغذیه و اقتصاد خانواده، اقتصاد، آمار، هنر و فرهنگ و... به مدت 2 سال ادامه تحصیل داده و موفق به اخذ دیپلم کامل متوسطه در یکی از رشته های فوق شوند. پس از گذشت چندین سال، نظام آموزش متوسطه مجدداً به دو شاخه اصلی آموزش نظری و فنی و حرفه ای تقسیم گردید. دوره تحصیلی در هر دو شاخه چهار سال پیش بینی شده و فارغ التحصیلان دوره راهنمایی تحصیلی می توانند تحصیلات خود را در یکی از دو شاخه ذکر شده  ادامه بدهند.[4]

اهداف دوره متوسطه:

آموزش و پرورش دوره متوسطه یکی از پراهمیت ترین دوره های آموزشی است و مانند هر دوره آموزشی دیگر اهداف خاصی را دنبال می کند. در نظامهای آموزش و پرورش متعدد اهداف متعددی برای این دوره لحاظ شده است. برای مثال در ایالات متحده 7 هدف  را در قالب 7 اصل برای آموزش و پرورش متوسطه درنظر گرفته اند. اهداف مزبور که مورد تأیید انجمن ملی آموزش و پرورش است به ترتیب زیر است:

در نظام جمهوری اسلامی ایران، آموزش و پرورش درکل آموزش و پرورش دوره متوسطه بطور اخص رسالتهایی دارد که فراتر از هدفها و رسالتهای دیگر نظام آموزشی است. این برتری ناشی از هدفهای والایی است که در همه برنامه ها لحاظ شده است. در نظام اآموزش متوسطه اهداف دوره تکمیل کننده اهداف دوره آموزش و پرورش عمومی است.

ویژگیهای دانش آموزان دوره متوسطه:

دوره متوسطه آغاز دوره جوانی و روند تکوین آنرا در بر می گیرد در این مرحله دانش آموزان به حیطه دنیای بزرگسالی راه می یابند. توانایی رسیدن به استقلال مالی و عاطفی در آنان ویژگیهای غریبی را داده است. همچنین در این مرحله خانواده و جامعه نیز انتظاراتی بسیار متفاوت از دوره پیش را از فراگیران دارند. برخی ویژگیهای دانش آموزان دوره متوسطه به شرح زیر است:

روش آموزش و پرورش در دوره متوسطه:

روش آموزش و پرورشی در هر یک از دوره های تحصیلی، از عوامل متعددی اثر می پذیرد با عواملی نظیر ویژگیهای فراگیرندگان از وجوه گوناگون، ویژگی محتوای دروس، انتظارات خاص از دوره تحصیلی، امکانات موجود برای عمل کردن یا دستیابی به اهداف دوره آموزش و پرورش فراگیرندگان دورل متوسطه، روانشناسی فردی و روانشناسی اجتماعی ویژه این سنین در نظر آورده شود. اگرچه در نظرآوری محتوی نیز حایز اهمیت است؛ ولی اگر از لحاظ روحی و روانی خاصی که فراگیرندگان دوره حاضر دارند، نتوان با آنان همدل شد، ساده ترین و مشکل ترین دروس را به دشواری می شود، ارائه کرد. افزون بر ویژگیهای روانشناختی فراگیرندگان، باید ویژگیهای محتوای دروس و مهارتهای در نظر گرفته شده را مورد ملاحظه قرار داد. برای مثال، ممکن است، یک درس از طریق روش تدریس کارآموزی پژوهشی یا روش اکتشافی بصورت مناسب تدریس گردد ولی از طریق روش سخنرانی به دشواری عرضه شود.[7]

طراحی تغییر بنیادی نظام آموزش و پرورش:

آموزش متوسطه ادامه منطقی دوره راهنمایی تحصیلی (= ارشاد) است. هدف نهایی دوره راهنمایی تحصیلی پدیدآوری توانمندی کلی در فراگیرنده برای زندگی در جامعه فعلی و آینده و نیز هدایت او برای گزینش زمینه حرفه ای یا شغلی موردعلاقه است. در دوره آموزش متوسطه فراگیرنده خواسته های خود را در قالب رشته ای که انتخاب کرده است به تحقق می رساند. با اندکی دقت نظر مشخص می گردد که در دوره متوسطه هرکس بدنبال گرایشاتی است که خود آنرا برگزیده است؛ گرایشها و علایق از ویژگیهای شخصیتی افراد بر می آیند بنابراین می توان اظهار داشت که فراگیرندگان با تفاوتهای فردی ای که دارند وارد دوره متوسطه می شوند. از این روست که می توان با تخصیص زمان و امکانات مناسب به فراگیرندگان این دوره به شکوفاسازی استعدادها و پرورش آنها یاری کرد.

در بیشتر نظامهای آموزش کشورهای جهان هدف اصلی دوره آموزش متوسطه متوجه ایجاد توانایی لازم برای کسب حرفه و شغل مناسب است. در این راستا عموم برنامه ریزان آموزشی و درسی تلاش می کنند با توجه به نیازهای حال و آینده جامعه نشاغلی را که فراگیرندگان می توانند پس از پایان دوره متوسطه انتخاب کنند مشخص سازند.[8]

تغییر و تحول در اهداف دوره متوسطه در نظامهای آموزشی جهان به وفور دیده می شود. دلیل عمده این تحولات جهت گیریها و تحولات بیش و کمی است که در حیات تکنولوژیک و علمی رخ می دهد. در نظام آموزش متوسطه پیش از سالهای 1357 گرایش اهداف آموزش متوسطه بیشتر به شاخه نظری و مشاغل خدماتی بود. بطوری که شاخه های فنی و حرفه ای اهمیت چندانی نداشت و دانش آموزان اندکی را به خود جلب می کرد. پس از سال 1357 با توجه به یک سلسله تحولات اجتماعی و تحولات جهانی تصمیم بر تغییر نظام آموزشی متوسطه گرفته شد.

حاصل بررسیها و نظرخواهیها، بازدیدها و بحث و تبادل نظر با کارشناسان و متخصصان به صورت «طرح کلیات نظام آموزش و پرورش جمهوری اسلامی ایران» در خرداد 1367 به تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی رسید.[9]