بررسی علل عدم یادگیری درس املا در دانش آموزان

مقدمه

نظر به اینکه درس املا و به عبارت دیگر خواندن و نوشتن پایه ی کسب علم می باشد و دانش آموزی که در درس املا ضعیف است عملاً در سایر دروس نیز حتی با وجود استعداد بالا قابلیت پیشرفت نخواهد داشت، زیرا دانش آموزی که نتواند به سوالات سایر دروس به درستی پاسخ دهد و یا حتی سوالات را تشخیص دهد. در همه دروس دچار ضعف خواهد شد. به همین دلیل تصمیم گرفتم برای انجام پژوهش خود وضعیت یکی ازدانش آموزان خودم را که دچار مشکل بود به نام صدف را مورد بررسی قرار دهم.

اقدامات صورت گرفته که باعث رفع مشکل صدف شد در ادامه درج شده است. در اینجا لازم است از همکاران محترم خود که مرا در انجام پژوهش یاری نموده اند تقدیر و تشکر نمایم. همچنین از مدیریت محترم سرکار خانم رنگرزی نیز برای یاری و کمک در انجام پژوهش تقدیر می نمایم.

موضوع:

چگونه مشکلات املایی صدف دانش آموز پایه ی سوم راهنمایی مکتب توحید در سال91- 92را برطرف کنم؟

بیان مسئله:

دانش آموزان اغلب در درس دیکته دچار مشکل هستند و اولیا و معلمان برای حل این مشکل به راه های متفاوتی متوسل می شوند مثلاً پند و اندرز دادن دانش آموز – تحقیر و سرزنش معلم و دانش آموز – افزایش تکلیف شب و غیره.

این روش ها مدت های مدیدی است که در مدارس مورد استفاده واقع شده اما نتایج مثبتی را در بر نداشته است. من نیز از این امر مستثنی نبوده و امسال در بین دانش آموزان خود با این مشکل برخورد کردم بخصوص دانش آموزی به نام صدف که در درس املا بسیار ضعیف عمل می کرد. صدف در دروس دیگر در حد متوسط بود اما در درس املا نمرات خیلی پایین می گرفت در نتیجه بر آن شدم تا مشکل او را بررسی کرده و ببینم آیا می توانم برای رفع این مشکل چاره ای بیندیشم؟

توصیف وضعیت موجود:

اینجانب دبیر زبان و ادبیات فارسی مدرسه ی راهنمایی مکتب توحید واقع درناحیه ی دو شهرری می باشم که در پایه ی دوم و سوم راهنمایی مشغول به تدریس هستم. مدرسه دولتی و امسال دارای دو پایه ی دوم و سوم راهنمایی می باشد. همگی دانش آموزان از نظر اقتصادی، فرهنگی، تقریباً هم سطح می باشند و اکثرا مادران آنان خانه دار هستند وتقریبا از سواد چندانی برخوردار نیستند و بعضی از پدران آنان نیزاز سواد بالایی برخوردار نیستند دانش آموز مورد نظر من نیز از این امر مستثنی نیست و شاید از بعضی جهات نیز از بقیه نیز در سطح پایین تر قرار داشته باشد. او دختری معصوم و کم حرف و مرتب می باشد لباس و خیلی آرام و متین صحبت می کند از نظر اخلاقی هیچ مشکلی ندارد شاید هم به دلایل خانوادگی باشد. چون از نظر روحی نیز دچار مشکلاتی خاص می باشد او در همه ی دروس در حد متوسط رو به ضعیف است ولی در درس دیکته دچار مشکل می باشد. هر بار که او املا می نوشت نمره ی کمی می گرفت در نتیجه بر آن شدم تا علت این موضوع را دریابم چون ناکامی در درس املا سبب ضعف در دروس دیگر می شود مثل خواندن و نوشتن.

جمع آوری اطلاعات:

برای حل مشکل ابتدا کیمیا را مدتی در هنگام نوشتن درس املا بطور خاص زیر نظر گرفتم و متوجه شدم که در هنگام نوشتن املا یک حالت اضطرابی دارد که در پاسخگویی به دروس دیگر چنین حالتی در او وجود نداشت. برای ادامه بررسی ها به سراغ پرونده تحصیلی او رفتم و دفتر املا او را بررسی کردم و به نتایج خوبی نیز رسیدم اینکه بیشتر اشکالات املایی او در تشخیص صداهایی است که چند شکل مختلف دارند. با بررسی های به عمل آمده متوجه شدم که یک فرزند نوزاد دختر به تازگی به جمع خانواده ی آنها اضافه شده است. و والدین او از سطح سواد بالایی نیز برخوردار نبودند. همچنین کارنامه های سال تحصیلی قبل او را بررسی کردم و متوجه شدم که از کلاس اول نمرات املایی او نسبت به درس های دیگر پایین تر است و لازم دانستم که از خود او نیز علت این مشکل را جویا شوم. صدف دلیلی برای این موضوع عنوان نکرد و فقط سکوت کرد و بس. وقتی سکوت او را دیدم خواهش کردم که فردا با مادرش به مدرسه بیاید فردای آن روز با مادرش صحبت کردم و علت این امر را جویا شدم و گفتم آیا تا به حال برای رفع این مشکل هم اقدامی انجام داده اید؟ او گفت از کلاس اول این مشکل را دارد و ما هر چه تلاش کرده ایم به نتیجه ای نرسیدیم و در ادامه گفت او را مجبور می کنیم در خانه مشق زیاد بنویسد. هر شب به او املا می گوییم اما چه فایده تا حالا که تاثیری نداشته است. با او خداحافظی کردم و گفتم انشاء الله امسال با همکاری همدیگر تلاش می کنیم تا این مشکل برطرف شود.

چون از صحبت با اولیاء و خود دانش آموز به نتیجه ای نرسیدم و مصمم بودم که این مشکل را برطرف کنم پس در جلسه ی شورای معلمین مشکل را مطرح کردم و از همکاران کمک خواستم. مدیر گفت صدف از دو سال پیش به این مدرسه آمده ولی من هم که پرونده ی تحصیلی او را دیدم متوجه شدم که در درس املا ضعیف است. معلم سال قبل او نیز گفت من هم با این مشکل مواجه بودم اما تلاش های من به نتیجه ای نرسید. از او خواهش کردم تا کارهایی را که برای رفع این مشکل انجام داده است رابیان کند.

او در پاسخ گفت که از او خواستم هر شب یک املا بنویسد. هر غلط املایی را 10 بار از روی صحیح آن بنویسد. مشق رونویسی بیشتر از دیگران بنویسد اما نتیجه ای نداشت البته توانست در پایان سال نمره ی قبولی را بگیرد.

همکاران دیگر نیز دلایل متفاوتی ارائه کردند. مثلاً گفتند ممکن است چشم او ضعیف باشد. یا مشکل شنوایی داشته باشد ممکن است کند ذهن باشد و... برای بررسی های بیشتر و رسیدن به نتایج مطلوب به اینترنت و کتاب های زیادی مراجعه کرده و مطالبی را گردآوری کردم و بعد از تجزیه و تحلیل مطالب به نتایج زیر رسیدم که ممکن است اشکالات املایی او به دلایل زیر باشد.

1- به علت اینکه مفهوم کلمه را نمی فهمند یا قبلاً نفهمیده اند

2- کلمات از جانب معلم درست تلفظ نمی شوند

3- وجود نقص شنوایی در دانش آموزان در هنگام نوشتن املا و بی خبری معلم از وجود این نقص

4- به علت کمبود فضای آموزشی و کمبود میز و نیمکت

5- مناسب نبودن مکان دیکته

6- به علت مشکلات روانی

7- وجود حروف هم صدا

8- گفتن دیکته توسط معلم

10- ضعف بینایی

لازم به ذکر است که مشکل اساسی دانش آموز مورد مطالعه اختلال در حافظه دیداری می باشد.

پیشینه:

املا در اصطلاح پایه های ابتدایی، به تبع دیگران چیزی نوشتن است. منظور آن است که مربی مطلبی را بیان می کند و دانش آموز آن را طبق ویژگی های نوشتاری تعیین شده در کتاب درسی بدون کم و کاست می نویسد. [عبدالرحمان صفاپور، 1379: 21]

اختلال زبانی به هر نوع نارسایی در بیان و ادراک شفاهی و مکتوب کلمه ها، جمله ها و پیامهای زبانی اطلاق می شود. اختلال زبانی برای دانش آموز مبتلا به آن در راه یادگیری و همچنین ارتباط با معلم و دیگر دانش آموزان موانع زیادی ایجاد می کند این اختلال مانند هر اختلال دیگری مانع شکوفایی و بالندگی استعداد طبیعی او شده، تلاش های تحصیلی وی را به در درس فارسی، املا، جمله نویسی و انشا کم اثر می سازد. همچنین باعث انزوای اجتماعی دانش آموز شده موجبات بروز اختلالات رفتاری دیگری مثل اضطراب، پرخاشگری، افسردگی و غیره را فراهم می سازد.

اختلالات املا نوعی از اختلالات زبان مکتوب یا نوشتاری است. عواملی که باعث می شوند دانش آموزان دچار این ضعف آموزشی شوند ناشی از: 1- ضعف در عملکرد شنیداری 2- ضعف در حافظه دیداری3- ضعف در عملکرد حافظه حرکتی است.

ضعف در عملکرد شنیداری به دو صورت است برخی از دانش آموزان هنگام نوشتن املا یک یا چند حرف را از کلمات مختلف حذف یا برعکس به آن اضافه می کنند. برخی دیگر آن چه را می شوند بصورت تحت الفظی می نویسند مثلاً لذت را به صورت لزت می نویسند یا صابون را به صورت سابون می نویسند.

در ضعف حافظه دیداری دانش آموزان نمی توانند صورت صحیح حروف الفبا یا شکل کلمه ها را که از توالی حروف ساخته می شود را در حافظه ی دیداری خود ثبت کنند و به یادآورد مثلاً جنگل را نجگل بنویسند ضعف در حافظه حرکتی نیز به این صورت می باشد که برخی دانش آموزان از توانایی به خاطر آوردن حرکات لازم دست برای نوشتن نکته های زبان عاجز هستند و حتی حرکات دست را در نوشتن برخی کلمه ها به کلی فراموش می کنند. [زندی، 1379]

انتخاب راه حل:

با توجه به بررسی های به عمل آمده و جمع آوری اطلاعات از طرق مختلف اقدام به انتخاب راه حل های جدید خود نمودم.

1- ارجاع دادن صدف با معرفی نامه از طرف مدرسه به شنوایی سنجی برای حصول اطمینان از سلامت شنوایی

2- ارجاع دادنصدف با معرفی نامه از طرف مدرسه به پزشک متخصص چشم برای سالم بودن بینایی.

3- گفتن املا بدون لهجه بصورت شمرده و سلسیل و روان.

4- استفاده از رایانه برای تایپ کردن متن مورد نظر

5- تصحیح کردن دیکته توسط خود دانش آموز در حضور معلم و با استفاده از کتاب

6- از او خواستم در هنگام نوشتن املا به مفهوم کلمات توجه کند تا از این طریق نوع صدا را تشخیص دهد.

7- از او خواستم تا کلمات را تکرار کرده و هجی کند تا دقت او افزایش یابد

8- نشان دادن کلمات با تصاویر به وی

9- کامل کردن کلمات ناقص

10- هم گروه کردن او با دانش آموزانی که در درس املا قوی بودند.

11- ساختن جمله با کلمات

12-با صورت صحیح کلمات اشتباه نوشته شده در املا متنی در حد چند خط بنویسید

13-استفاده از کلمات هم خانواده

14- نشان دادن تصاویر به او برای تقویت حافظه دیداری و سوال کردن از محتوای همان تصاویر.

15-دادن نمره به کلمات صحیح به جای کلمات اشتباه او.

اجرای راه حل:

پس از جمع آوری راه حل های متفاوت از بین آنها چندین راه حل مناسب را انتخاب کرده و به اجرا در آوردم.

در ابتدا سعی کردم هنگام گفتن املا هیچ لهجه ای نداشته باشم.

همچنین نامه هایی را که صدف از طرف شنوایی سنجی و بینایی سنجی آورده بود را مورد بررسی قرار دادم در هیچ کدام از دو موارد فوق مشکلی وجود نداشت.

ازصدف خواستم اگر در منزل به رایانه دسترسی دارد هر شب متنی را انتخاب کرده و بدون غلط با حضور اولیای خود آن متن را تایپ کند تا با استفاده از صفحه کلید حروف در ذهن او ماندگار شود. همچنین در کلاس کلماتی را نوشته و صداهایی از آن کلمات را جال خالی گذاشتم و به او دادم تا کامل کند مثلاً کلمه تعطیلات تع-یلات.

همچنین از او خواستم که در هنگام نوشتن کلمات به مفهوم آنان نیز توجه کرده تا از این طریق اشتباهات او به حداقل برسد و از او خواستم که از این به بعد تا مدتی املایش را خود با استفاده از کتاب تصحیح کند و چندین بار این کار در کلاس انجام شد و فکر می کنم نتیجه ی خوبی نیز در برداشت درهر جلسه تعدادی محدود از کلماتی را که اشتباه نوشته بود در دفتری یادداشت کرده و از او می خواستم تا با آن جمله بسازد و کلماتی را که در املا اشتباه می نوشت را به صورت صحیح در کیسه کاغذ نوشته و از او خواستم که با آن ها یک متن کوتاه در چند سطر بنویسد.

گاهی اوقات کلماتی را به او می دادم و از او می خواستم که هم خانواده های آن کلمات را برای تکلیف نوشته و به کلاس بیاورد و برای تشویق او به انجام این نوع تکالیف، آن ها را تا مدتی به دیوار کلاس نصب می کردم.

از والدین او خواستم که در منزل تصاویری را به او نشان داده و بعد از مدتی زمان کوتاهی محتوای آن تصاویر را از او بپرسند تا از این طریق به حافظه ی دیداری او کمک شود و مدتی نیز برای ترغیب کردن او به انجام تکالیف متفاوت و علاقه مند شدن او به درس املا به جای نمره دادن به کلمات اشتباه به تعداد کلمات صحیح که نوشته بود نمره می دادم و این امر خود به یادگیری بیشتر انجامید.

ارزیابی نتایج:

پس از اجرای راه حل های ذکر شده شور و شوق عجیبی برای یادگیری در او مشاهده می شد و کسی که قبلاً از ساعت درس املا فراری بود حالا مشتاقانه منتظر زنگ املا می باشد و حتی خود پیش قدم برای گفتن املا بود. اولیای او نیز بعد از تغییر چنین رفتاری و بررسی نمرات او به مدرسه آمدند و از من تشکرکردند که صدف خیلی تغییر کرده و تکالیف خود را با دقت انجام می دهد و در موقع نوشتن املا اشتباهات کمتری دارد. در کل همه ی راه حل های ارائه شده به نظرم مفید واقع شد و نمرات املای او سیر صعودی از خود نشان داد و از پیشرفت خوبی برخوردار شد.

واکنش نسبت به راه حل جدید

با توجه به اطلاعات به دست آمده به این نتیجه رسیدم که راه حل های به کار رفته موفق بوده چون تحولی بزرگ در صدف ایجاد شد و مشکلی را که از سال بدو ورود به مدرسه با آن روبرو بود تقریباً توانست برطرف شود. اعتماد به نفس او بالا رفت و اضطراب و ترس او از درس املا برطرف شد. بیشتر به انجام تکالیف محوله علاقمندی نشان داد و باعث شد شور یادگیری در دروس دیگر نیز در او افزایش یافت چرا که در درس های دیگر نیز نمرات بهتری کسب کرد و دانش آموزان دیگر کلاس نیز که از نزدیک شاهد این رشد و پیشرفت بودند نیز بیشتر به انجام تکالیف و درس از خود واکنش و علاقه نشان دادند. بطور کلی جو کلاس تغییر کرد و روابط دوستی بین صدف و دیگر دانش آموزان قویتر شد و من نیز این راه حل ها را برای همکارانم توضیح دادم و از آنان خواستم اگر با مشکلی مثل این روبرو شدند می توانند از این راه حل ها یا مشابه آن استفاده کنند.

منابع:

صفارپور، عبدالرحمن، راهبردهای آموزش مهارت زبان فارسی، تهران، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزش، انتشارات مدرسه، 1378.

زندی، بهمن، روش تدریس زبان فارسی، 1379.

مجله ی رشد و پیوند راهنمایی